Richtlijnen: de uitdagingen van onderhoud en implementatie

Richtlijnen vormen de basis van onze dagelijkse praktijk als chirurgen. Ze geven richting aan behandelingen, ondersteunen klinische beslissingen en zorgen ervoor dat patiënten de beste zorg ontvangen op basis van de meest actuele wetenschappelijke kennis. Maar hoe worden deze richtlijnen eigenlijk onderhouden? Dit artikel biedt een inkijk in het proces achter de richtlijnen en de rol die de Commissie Richtlijnen daarin speelt.

Het begin van modulair onderhoud
In het verleden werden richtlijnen in hun geheel herzien, waarbij iedere richtlijn om de 8 tot 10 jaar gereviseerd werd. Dit systeem bleek al snel niet meer houdbaar door de toenemende hoeveelheid richtlijnen en de snelheid waarmee nieuwe inzichten beschikbaar kwamen. Een oplossing werd gevonden in een modulair onderhoudsproces, dat in 2021 is geïntroduceerd. Voorzitter van de Commissie Richtlijnen, Roel Bakx: “Dit proces stelt ons in staat richtlijnen sneller én gerichter te updaten. In plaats van één volledige herziening, wordt nu gewerkt met clusters van richtlijnen die thematisch zijn gebundeld en waarbij binnen één cyclus van een jaar vijf tot zeven uitgangsvragen worden beantwoord.”

Thematische clusters
Een cluster bestaat uit richtlijnen die raakvlakken met elkaar hebben, denk bijvoorbeeld aan borstkanker of vaatchirurgie. Roel: ”Elk cluster bestaat uit 80 tot 100 uitgangsvragen, en jaarlijks worden 5 tot 7 van die vragen herzien. Dit zorgt voor een efficiëntere werkwijze, waarbij prioriteiten worden gesteld met behulp van een tool die eerlijke verdelingen mogelijk maakt.” Deze prioriteringstool wordt door alle vertegenwoordigers uit de richtlijncommissie ingevuld.

Angst verlies regie
Zo’n commissie bestaat uit vertegenwoordigers van relevante partijen, waaronder medisch specialisten, zorgverleners en patiëntenorganisaties. “Neem als voorbeeld de richtlijnen vanuit de traumachirurgie over fracturen”, begint Bakx. “Daarbij zijn meerdere disciplines betrokken. Dit zou tot wrijving kunnen leiden, bijvoorbeeld wanneer specialisten gewend zijn om individueel beslissingen te nemen en prioriteiten tussen de belanghebbenden wel eens uit elkaar liggen.” Al maakt hij zich hier niet al te veel zorgen over: “Het werken in clusters dwingt tot samenwerking, maar dat gebeurt natuurlijk ook steeds meer in onze dagelijkse praktijk”, stelt hij.  

Uitdaging Richtlijnenbeheer
Maar wellicht de grootste uitdaging is het aantal richtlijnen, met in totaal zo’n 15.000 modules. En hoewel er nu mogelijkheden zijn om de richtlijnen sneller te updaten, wat zorgt voor meer actuele informatie, is het huidige budget ontoereikend om alles binnen een jaar te herzien. We zullen dus goed moeten nadenken of alles nog wel nodig is, stelt Bakx: “Worden alle richtlijnen daadwerkelijk gebruikt, of bevatten ze basiskennis die niet langer vereist is?”

Implementatieslag slaan
Op het gebied van implementatie is er ook nog veel te winnen. Roel: "Richtlijnen zijn misschien niet zo sexy, maar ze zijn wel belangrijk. Tijdens evenementen zoals de Chirurgendagen komen richtlijnen aan bod maar is er weinig belangstelling, ondanks het belang ervan.” En wellicht speelt kennis ook een rol: “Ik weet niet of iedereen weet dat je je bijvoorbeeld via de Richtlijnendatabase app kunt abonneren op een richtlijn en je pushmeldingen ontvangt bij wijzigingen”. Sowieso zou het goed zijn als er meer kennis komt. “Door bijvoorbeeld integratie van richtlijnen in onderwijs of door het ontwikkelen van een kennisspel over richtlijnen, om de kennis op een speelse manier te bevorderen.”

De toekomst: kunstmatige intelligentie
Een interessante ontwikkeling is het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) in het proces van richtlijnen. Zo kan AI in de toekomst wellicht worden ingezet om automatisch relevante onderzoeken te verzamelen, te groeperen en te analyseren. Bakx: “Dit bespaart tijd en zorgt voor meer up-to-date informatie. Hoewel we nog niet zover zijn, zijn de eerste stappen al wel gezet.” Tijdens een recent congres in Praag werd ook besproken hoe AI internationaal kan bijdragen aan richtlijnen en hun implementatie. Roel: “Een mogelijke toepassing kan zijn dat AI een heel specifieke medische vraag op basis van de inhoud van de richtlijnendatabase een antwoord kan genereren.”

Gezamenlijke taak
“We zijn enorm dankbaar voor de tijd en inzet van iedereen die bijdraagt aan de ontwikkelingen van richtlijnen”, sluit Roel af. Het kost tijd en inzet, maar het biedt ook een unieke kans om invloed uit te oefenen op de richtlijnen die onze praktijk vormen. Als leden het leuk vinden, kunnen ze eenvoudig bijdragen aldus Bakx: “Maandelijks delen we via de nieuwsbrief richtlijnen die voorliggen voor commentaar. Alle input is welkom; het is niet per se nodig om superexpert te zijn, en het hoeft geen uren te duren om een bijdrage te leveren. Daarnaast zijn we altijd op zoek naar chirurgen en aios die willen meewerken aan de ontwikkeling of herziening van richtlijnen.”