Celstofmat, we zijn je zat

Jaarlijks worden er zo’n 23 miljoen disposable celstofmatten gebruikt in Nederland. Als je deze op elkaar zou stapelen heb je een toren van ongeveer 1000 kilometer, dat is 3300 keer de Eiffeltoren. Het overvloedige gebruik in de Nederlandse gezondheidszorgsector draagt aanzienlijk bij aan de uitstoot van broeikasgassen, de generatie van afval en het grondstof-, water- en landverbruik. In het LUMC en UMCG wordt volop onderzoek verricht en zijn de eerste stappen naar implementatie van een duurzame onderlegger gezet.

Het gebruik van celstofmatten in de praktijk
Jaarlijks worden er in het LUMC zo’n 250.000 wegwerp celstofmatten gebruikt, waarbij de verloskunde afdeling met zo’n 1000 matten per week bovenaan de gebruikerslijst staat, gevolgd door de Intensive Care (IC) en Maag Darm Lever (MDL) afdelingen. In het UMCG worden er zelfs zo’n 325.000 celstofmatten op jaarbasis gebruikt. In 2022 hebben auteurs (AvE en KvN), beiden voorzitters van Green Teams in het LUMC, een subsidie van de gemeente Leiden verworven om toe te werken naar circulaire onderleggers in de gezondheidszorg. Na een studie over juist gebruik van celstofmatten, waarbij enkele interventies plaatsvonden, met als doel bewustwording en een afname van het gebruik, is het totale gebruik van de celstofmatten op de verloskunde afdeling in het LUMC afgenomen met ongeveer 20%.

Duurzame alternatieve onderlegger
Voordat diverse afdelingen binnen het LUMC besluiten om over te stappen naar een andere werkwijze of ander product, wordt eerst uitgezocht of de verandering daadwerkelijk leidt tot verduurzaming. Als eerste stap is het dus belangrijk om een ‘duurzaam alternatief’ te identificeren. Om zeker te weten dat het daadwerkelijk duurzamer is, wordt een wetenschappelijke benadering gehanteerd om zeker te stellen dat het gekozen alternatief beter is voor het milieu, ofwel op basis van bestaande literatuur of door middel van eigen onderzoek. Om deze reden is in het afgelopen jaar, na het identificeren van een herbruikbare en mogelijk duurzamere onderlegger, de daadwerkelijke milieu-impact bepaald van de huidige celstofmat en alternatieven (herbruikbaar en van biologisch materiaal). In samenwerking met de TU Delft en Cleanlease is een herbruikbare onderlegger ontworpen van 60x60 cm, welke ca. 500 cc vocht opvangt, wat vergelijkbaar is met de huidige celstofmat. De herbruikbare onderlegger wordt na gebruik gewassen en kan naar verwachting zo’n 100 keer mee gaan. Deze herbruikbare onderlegger heeft een drie keer lagere CO₂-uitstoot dan de huidige disposable celstofmat. De volledige resultaten over de milieu-impact zullen op een later moment worden gepubliceerd.

Implementatie van de herbruikbare onderlegger
Tijdens de start van het onderzoek naar celstofmatten en alternatieven heeft het LUMC de handen ineen geslagen met het UMCG, die ook een subsidie hebben verworven voor onderzoek naar celstofmatten. Om een zo breed mogelijk beeld te krijgen, worden er diverse studies in deze twee centra opgestart, waarin de verloskunde afdeling, de OK en een verpleegafdeling worden meegenomen.

Een recente studie naar de milieu-impact van disposable versus herbruikbare onderleggers laat zien dat er in de praktijk zo’n 50% minder herbruikbare onderleggers gebruikt worden.¹ De Nederlandse implementatie studie zal dit ook monitoren, naast o.a. het comfort voor de patiënt, gebruiksvriendelijkheid en de logistieke uitdagingen.

Al met al het is het van belang om de handen ineen te slaan om grote stappen te kunnen zetten. Onze tip? Zoek elkaar op, leer van elkaar en werk samen aan de implementatie van duurzame initiatieven. Samen hopen wij de celstofmat te kunnen vervangen voor een duurzaam alternatief en toe te werken naar een duurzame gezondheidszorg.

Groene OK Leiden

Drs. Kim E. van Nieuwenhuizen, arts-onderzoeker gynaecologie, LUMC

Bastiaan Blank, masterstudent Biomedical Engineering, Bio Mechanical Engineering, TU Delft

Drs. Mats I. Warmerdam, arts-onderzoeker Heelkunde, LUMC

Dr. Ir. Anne C. van der Eijk, manager OK & CSA, LUMC & Bio Mechanical Engineering, TU Delft

Dr. J. Sven. D. Mieog, HPB-chirurg, LUMC

Prof. dr. Frank Willem Jansen, gynaecoloog, LUMC & Bio Mechanical Engineering, TU Delft

Referenties

1.            Griffing E, Overcash M. Reusable and Disposable Incontinence Underpads: Environmental Footprints as a Route for Decision Making to Decarbonize Health Care. J Nurs Care Qual. 2023;38(3):278-85.