Moet iedereen op de OK een chirurgisch masker dragen?
Herziening van een hardnekkige gewoonte
Nieuwe inzichten zetten vraagtekens bij het universele gebruik van mondmaskers op de operatiekamer. Vooral voor de omloop en anesthesie lijkt het bewijs voor infectiepreventie beperkt, terwijl de milieu-impact groot is.
In de operatiekamer is het chirurgisch mondmasker al decennialang vanzelfsprekend onderdeel van de werkkleding. Maar is het écht noodzakelijk voor iedereen die de OK betreedt? Een recente literatuurreview (Abbass et al., Annals of Medicine & Surgery, 2024) heropent deze discussie en stelt dat de wetenschappelijke onderbouwing voor universeel maskergebruik buiten het steriele veld verrassend beperkt is.
De klassieke rationale is helder: bescherming tegen surgical site infections (SSI) en transmissie van druppelgebonden pathogenen. Toch tonen studies aan dat het besmettingsrisico sterk afneemt naarmate de afstand tot het operatieveld groter wordt. Voor niet-steriel personeel – zoals de omloop en de anesthesie – ontbreekt overtuigend bewijs dat maskers bijdragen aan een lager infectierisico bij de patiënt. De meeste SSI’s ontstaan immers door direct contact of via luchtstromen dicht bij het wondgebied, niet vanuit het anesthesie- of circulatiegebied.
Daarbij komt dat langdurig dragen (>2 uur) leidt tot vochtophoping, verminderde filtratie-efficiëntie en zelfs bacteriële kolonisatie van het maskeroppervlak. De CDC adviseert daarom vervanging na maximaal vier uur.
Vanuit duurzaamheidsperspectief is dit zeer relevant: wereldwijd verdwijnen miljarden disposable maskers in het medisch afval, terwijl herbruikbare of selectief toegepaste maskers nauwelijks worden overwogen. Tijdens de COVID-periode is in het Amsterdam UMC al tijdelijk een risicoafhankelijke benadering toegepast, waarbij niet-steriel personeel alleen maskeerde bij open instrumententafels of aerosolvormende handelingen. Dit is na de COVID-periode echter weer teruggedraaid.
De balans tussen patiëntveiligheid, comfort, communicatie en duurzaamheid vraagt om heroverweging. Voor de steriele ploeg aan tafel blijft het masker onmisbaar, zeker bij implantatiechirurgie of verhoogd infectierisico. Maar voor anesthesie- en omloopmedewerkers zou een evidence-based en risicoafhankelijke benadering – bijvoorbeeld alleen maskeren bij open instrumententafels of tijdens intubatie – mogelijk volstaan.
De Groene OK-werkgroep pleit daarom voor herziening van maskergebruik: niet uit gewoonte, maar op basis van risico, effectiviteit en milieu-impact. Minder wegwerp, meer inzicht — dat is pas echt schone lucht op de OK.
Door dr. Suzanne Gisbertz, bestuurslid Groene OK, NVvH